Quy định cho bị can, bị cáo được đặt tiền để được tại ngoại không phải mới. Từ Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988, chế định này đã được quy định nhưng chỉ áp dụng với người nước ngoài. Đến Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, quy định này đã áp dụng cho cả bị can, bị cáo là công dân Việt Nam. Và Thông tư liên tịch số 17 ngày 14/11/2013 đã cụ thể hóa quy định này bằng các số tiền cụ thể.
Tuy nhiên, do nhiều lý do, quy định này chưa đi vào cuộc sống nên nhiều người không biết. Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 tiếp tục kế thừa và phát triển hơn nữa quy định tiến bộ này và dự thảo Thông tư về mức tiền mới đang được lấy ý kiến đóng góp.
Nhiều nước có nền tư pháp phát triển đã áp dụng việc đặt tiền để được tại ngoại. Tuy nhiên, không một chế định nào chỉ toàn ưu điểm mà không có những hạn chế.
Vì sao nên cho đặt tiền để tại ngoại?
Thứ nhất, trong tổng số án hình sự, số bị can, bị cáo phạm tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng chiếm một con số đáng kể. Nếu quy định này được thực thi sẽ giảm tải cho công tác quản lý trại giam từ cơ sở vật chất, giám thị, chi phí ăn ở cho can phạm. Thực tế hiện nay, nhiều trại tạm giam đã quá tải, ảnh hưởng đến hoạt động điều tra, chất lượng cuộc sống của người bị giam giữ…
Thứ hai, quy định này đảm bảo việc có mặt của người được tại ngoại, nếu vắng mặt không có lý do chính đáng hoặc vi phạm các cam kết thì số tiền của họ bị sung công quỹ và họ sẽ bị thay đổi biện pháp ngăn chặn (chuyển sang giam giữ).
Thứ ba, đời sống thu nhập của người dân đã tăng lên nhiều so với thời điểm lần đầu ban hành quy định này nên rất khả thi. Có thể nói “tạm nộp” vài chục triệu đồng để được tại ngoại hoàn toàn trong khả năng của nhiều gia đình hiện nay.
Thứ tư, về cơ bản, quy định này không ảnh hưởng đến quá trình điều tra, xử lý tội phạm cụ thể cũng như việc răn đe, phòng ngừa chung. Nếu tòa xử hình phạt tù giam, dù đã đặt tiền để được tại ngoại trước đó thì bị cáo cũng vẫn phải chấp hành hình phạt tù.
Thứ năm, tạo tâm thế tốt hơn cho nghi can. Dù thế nào, môi trường giam giữ cũng ít nhiều gây ra những bất lợi cho nghi can mà vốn dĩ họ đã là bên yếu thế trong tố tụng. Khi bị giam giữ, họ chịu sức ép từ dư luận nên phần nào ảnh hưởng đến quá trình khai báo. Thậm chí, trong thời gian giam giữ, họ lại bị tiêm nhiễm các chiêu trò để đối phó với cơ quan tố tụng hoặc những thủ đoạn phạm tội mới của những người cùng buồng giam. Cũng có khi họ tiếp nhận những thông tin không đúng đắn về quá trình giải quyết vụ án, dẫn đến có những nhận thức, hành vi lệch lạc khi làm việc với cơ quan tố tụng, gây hại cho chính họ.
Tuy nhiên việc đặt tiền cũng có một số hạn chế. Thứ nhất, người phạm tội hoặc người thân thích của họ khó khăn về tài chính (do nguyên nhân khách quan), người bị tạm giam sẽ không thể tiếp cận quy định tiến bộ này. Xét ở chừng mực nào đó, đây cũng có thể là một sự không bình đẳng giữa những người phạm tội.
Thứ hai, các quy định về việc đặt tiền để được tại ngoại mặc dù có thể hết sức chặt chẽ, qua nhiều cấp xét duyệt nhưng cũng không thể tránh được trường hợp cá biệt. Nếu sau khi đặt tiền mà can phạm bỏ trốn thì sẽ rất khó khăn cho quá trình điều tra, truy bắt. Thậm chí, số tiền nhà nước phải bỏ ra để truy bắt còn lớn hơn số tiền can phạm đã đặt trước đó.
Nâng mức tiền đặt
Mức đặt tiền thấp nhất theo như Dự thảo, theo tôi là hợp lý nhưng mức cao nhất thì phải nâng lên, có thể lên tới 500 triệu đồng. Đây là quy định mang tính tùy nghi nên khoảng cách từ mức tối thiểu đến mức tối đa càng rộng thì càng tăng tính khả thi của quy định. Thậm chí có thể không cần quy định mức tối đa.
Hơn nữa, về nguyên tắc, mức đặt tiền càng cao, nguy cơ bỏ trốn sẽ càng thấp, nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, chấp hành các cam kết cũng sẽ được nâng cao.
Dự thảo có nội dung quy định khi người bị tạm giam muốn đặt tiền để được tại ngoại phải cam đoan nhiều nội dung như cấm đi khỏi nơi cư trú, có mặt theo lệnh triệu tập; không uy hiếp, đe dọa bị hại, nhân chứng...
Những quy định này mới này cũng được đưa vào Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 nhằm làm rõ hơn trách nhiệm của người đặt tiền. Đây là hành lang pháp lý mà nếu họ vượt qua sẽ phải chịu chế tài. Trước đây, khi chưa có những quy định này, rất khó phân định người đặt tiền có vi phạm hay không để sung công quỹ cũng như thay đổi biện phạm ngăn chặn khác đối với họ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân vì sao quy định này trước đây rất khó thực hiện.
Nếu quá trình thẩm định được tiến hành một cách kỹ lưỡng, thận trọng, nguy cơ nghi can bỏ trốn là không đáng kể. Tuy nhiên, nếu họ cố tình vi phạm chắc chắn bản án mà họ nhận được sẽ nghiêm khắc bởi nhân thân là một trong những yếu tố khi lượng hình.
Theo nội dung dự thảo, tội phạm tham nhũng là đối tượng không được áp dụng chính sách trên. Tội phạm tham nhũng đang gia tăng theo chiều hướng ngày càng nghiêm trọng nên cần có những quy định mang tính khắt khe hơn cũng là điều cần thiết.
Điểm mang tính đặc thù của nhóm tội này là người thực hiện tội phạm thường là phạm tội lần đầu, có nhân thân tốt, hợp tác với cơ quan điều tra. Do vậy, nếu cho những đối tượng này đặt tiền, theo tôi cũng không ảnh hưởng đến quá trình đấu tranh, điều tra, xử lý tội phạm. Với nhóm tội này, nếu cho đặt tiền cần quy định phải ít nhất ngang bằng với số tiền đang bị điều tra, truy tố về hành vi tham nhũng.
Luật sư Vũ Tiến Vinh
Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, VKSND Tối cao và TAND Tối cao vừa xây dựng Dự thảo Thông tư liên tịch quy định chi tiết trình tự, thủ tục, mức tiền đặt, việc tạm giữ, hoàn trả, tịch thu, nộp ngân sách nhà nước số tiền đã đặt để đảm bảo theo quy định tại Điều 122 của Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Theo dự thảo, số tiền đặt căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân bị can, bị cáo và khả năng tài chính của họ, đặc biệt những người dưới 18 tuổi; hoặc có nhược điểm về tâm thần, thể chất. Với tội phạm ít nghiêm trọng, số tiền phải đặt là 30 triệu đồng; tội phạm nghiêm trọng là 100 triệu đồng; tội phạm rất nghiêm trọng mức đặt 200 triệu đồng. Trước đó, theo Thông tư liên tịch số 17/2013 hướng dẫn thi hành điều 93 của Bộ luật Tố tụng hình sự 2003, mức đặt tiền này tối thiểu là 20 triệu đồng, tối đa vẫn là 200 triệu. Nguồn: http://vnexpress.net/tin-tuc/phap-luat/nen-yeu-cau-bi-can-dat-that-nhieu-tien-moi-cho-tai-ngoai-3612133.html |